Afrykański pomór świń - sytuacja na koniec 2021 r.

Obecny rok jest kolejnym, w którym afrykański pomór świń (ASF) ma ogromny wpływ na produkcję trzody chlewnej. Występowanie ASF powoduje olbrzymie straty finansowe powodowane zwalczaniem choroby w gospodarstwach (konieczność zabicia takiego stada trzody, utylizacja, oczyszczanie i dezynfekcja pomieszczeń, badania laboratoryjne). To też drastyczne ograniczenie  możliwości sprzedaży i wywozu świń lub wieprzowiny zarówno w kraju jak i poza jego granice.

Aktualne oznaczenie stref ASF

Wyróżniamy trzy strefy ASF. W 2021 r. zmieniono kolorystykę tych stref i ujednolicono ich oznakowanie we wszystkich krajach UE. Obecne oznaczenie stref jest następujące:

• obszar objęty ograniczeniami III oznaczony kolorem czerwonym (dawniej: obszar zagrożenia – strefa niebieska).
• obszar objęty ograniczeniami II oznaczony kolorem różowym (dawniej: obszar objęty ograniczeniami – strefa czerwona),
• obszar objęty ograniczeniami I oznaczony kolorem niebieskim (dawniej: obszar ochronny – strefa żółta),

Rozprzestrzenianie się wirusa ASF

ASF naszym kraju pojawił się w 2014 r. Pierwsze przypadki u dzików i trzody chlewnej wystąpiły w województwie podlaskim przy granicy z Białorusią. Kolejny rok nie przyniósł większych zmian. Dopiero potem nastąpiła ekspansja na województwa: lubelskie i mazowieckie. Początkowo zakładano, że skoro wirus jest bardzo zjadliwy i powoduje masowe upadki to nie będzie się rozprzestrzeniał dalej. Założenia te nie sprawdziły się. Duża populacja dzików na tym terenie spowodowała szybkie przenoszenie się wirusa wśród zwierząt. Dlatego zdecydowano o zwiększonym odstrzale dzików. Z perspektywy czasu okazało się, że początkowo odstrzał był za mały. Dodatkowo na przestrzeni ostatnich lat pogłowie dzików zaczęło gwałtownie wzrastać. Jest to wynikiem zwiększonego areału uprawy kukurydzy, obfitości owoców buka i dębu, jak również zmian klimatycznych objawiających się łagodnymi zimami. To sprzyja wzrostowi rozrodczości dzików.  

W przypadku naturalnego szerzenia się choroby przyjmuje się, że postęp choroby w skali roku wynosi od 2,9 do 11,7 km na rok. W  związku z tym  obszar, na którym występuje ASF powinien rozszerzać się wolno. Jednak przez te lata trwania choroby, w kilku przypadkach, następowały przeskoki w pojawianiu się choroby. Pierwszy taki przypadek to powiat moniecki położony 70 – 92 km od granicy. Tu choroba została prawdopodobnie przeniesiona przez transport zainfekowanych świń. W roku 2017 przypadki ASF u dzików pojawiły się w okolicy Legionowa, Warszawy i Puszczy Kampinoskiej tj. 140-160 km od granicy. Prawdopodobnie przyczyną zainfekowania zwierząt tutaj były odpadki, kanapki wyrzucone do śmieci. Następnie choroba wystąpiła na terenie województwa wielkopolskiego  i rozprzestrzeniła się na województwa dolnośląskie, lubuskie i zachodniopomorskie. Na dzień 23.12.2021 Główny Inspektorat Weterynarii podał, że mamy 2939 ognisk ASF u dzików i 124 ognisk ASF u trzody chlewnej. W 2021 r. liczba ognisk wśród trzody jest największa od początku występowania choroby. W wyniku pojawienia się nowych ognisk konieczne było wybicie około 40 000 sztuk trzody. Na koniec roku nie było w Polsce województwa, gdzie nie byłoby obszarów z ograniczeniami. W województwie mazowieckim mamy sytuację w miarę opanowaną. W 2021 r. odnotowano dwa ogniska ASF u trzody chlewnej, a więc mamy spadek w porównaniu z rokiem poprzednim kiedy to było 5 ognisk.

Tab.1 Stany ognisk ASF u  trzody i dzików na przestrzeni lat.

Tylko bioasekuracja

Występowanie ASF charakteryzuje sezonowość. Najwięcej ognisk ASF  u trzody chlewnej występuje od wiosny do jesieni. Jest  to choroba zwalczaną z urzędu. Nie ma na nią żadnego lekarstwa. Wirus ASF łatwo się przenosi i jest trudny do zwalczenia. W mięsie mrożonym wirus jest aktywny nawet do 1000 dni. Wszystko wskazuje na to, że z tą chorobą będziemy zmuszeni „żyć” przez dłuższy okres. Jedynym sposobem na ograniczenie jego rozprzestrzeniania na dzisiaj jest szeroko zrozumiana bioasekuracja.

„Plan bezpieczeństwa biologicznego”

Rok 2021 przyniósł nowe uregulowania prawne odnośnie tej choroby zakaźnej. Szczególne środki zwalczania ASF zawarte są w Rozporządzeniu wykonawczym Komisji UE (2021/605), które obowiązuje od 21 kwietnia 2021 r. w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Jednym z wymogów zapisanych w załączniku II Rozporządzenia jest posiadanie „Planu bezpieczeństwa biologicznego” zatwierdzonego przez powiatowego lekarza weterynarii. Jest to konieczne, aby producent mógł sprzedać świnie poza strefę z ograniczeniami, w której się znajduje, a także by produkty z tych świń mogły być sprzedawane poza Unię Europejską. Przykładowe wzory „Planu bezpieczeństwa biologicznego” zamieszczono na stronie https://www.wetgiw.gov.pl/nadzor-weterynaryjny/wdrazanie-wymagan-rwk-2021605-po-31102021; Plany te są różne, inne dla gospodarstw utrzymujących do 300 szt. średniorocznie i niezatrudniających pracowników z zewnątrz, inne dla ferm powyżej 300 szt. średniorocznie.

Apelujemy, aby każdy producent trzody chlewnej, który nie ma jeszcze zatwierdzonego „Planu bezpieczeństwa biologicznego” zadbał o jak najszybsze jego sporządzenie. Nawet jeśli w danym momencie ferma trzody chlewnej znajduje się w strefie wolnej od ograniczeń to trzeba mieć świadomość, że strefy te zmieniają się dość dynamicznie. Przypominamy, że obowiązkiem osób pracujących w gospodarstwach utrzymujących świnie jest udział w szkoleniach z zakresu bioasekuracji. Szkolenia takie prowadzi MODR. Aktualnie większość z nich odbywa się on-line. Nasi doradcy udzielają bezpłatnie wszelkich porad i informacji w tym zakresie.

Źródła:

• Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/605 z dnia 7 kwietnia 2021 r. ustanawiające szczególne środki zwalczania afrykańskiego pomoru świń
• wetgiw.gov.pl

Anna Bluszcz

Marek Świątkowski