Mikologiczne zanieczyszczenie pasz

Pasza stanowi doskonałe środowisko dla rozwoju drobnoustrojów, gdyż zawiera niezbędne substancje odżywcze. Pasze sypkie pochodzenia roślinnego i zwierzęcego - w wyniku właściwej technologii produkcji i nadzoru higieniczno-sanitarnego - są praktycznie wolne od chorobotwórczych form drobnoustrojów. A jednak zdarza się stosunkowo często nadmierne zakażenie mikroorganizmami heterotroficznymi pasz treściwych. Ponadto w paszach skażonych grzybami saprofitycznymi mogą też występować grzyby toksynotwórcze, wytwarzające substancje toksyczne (trujące) bardzo szkodliwe dla zdrowia zwierząt i ludzi.
Spośród 2 milionów organizmów żywych na świecie, około 100 tys. gatunków stanowią pleśnie (pleśnie są grzybami saprofitycznymi, czyli rozkładającymi martwe szczątki). Produktami przemiany materii grzybów saprofitycznych i chorobotwórczych są mikotoksyny (miko - od łacińskiej nazwy „mycota” oznaczającego grzyby; mitotoksyna – trucizna wytwarzana przez grzyb). Są one szeroko rozpowszechnione w przyrodzie i oddziałują niekorzystnie na prawie wszystkie organizmy wyższe. Zatrucia występujące po przedostaniu się do organizmu toksycznych substancji wytwarzanych przez wiele gatunków grzybów, określa się mianem mikotoksykoz.

***

Porażenie paszy mikoflorą grzybową jak i mikotoksynami jest istotną przyczyną strat właścicieli zwierząt. Skutki skarmiania pasz zanieczyszczonych mikotoksynami są szczególnie wyraźne u zwierząt monogastrycznych - trzody chlewnej i drobiu.
Decydującą rolę we wzroście grzybów odgrywa temperatura oraz wilgotność względna. Większość grzybów rozwija się w zakresie 15-30C. Parametr ten odgrywa ważną rolę w ich wzroście, może wpłynąć na rodzaj i ilość produkowanych metabolitów, hamując lub aktywując reakcje enzymatyczne decydujące o wydajności pleśni w zakresie produkcji toksyn.

Wytwarzanie mikotoksyn zależy od:

- temperatury
- wilgotności
- napowietrzania podłoża, na którym namnażają się grzyby
- właściwości genetycznych szczepu pleśni.

***

Po zbiorze porażonego zboża ma miejsce stały rozwój grzybni i produkcja mikotoksyn. Do zanieczyszczenia paszy grzybami może dojść na skutek nieodpowiedniego wysuszenia porażonego grzybami ziarna, złych warunków przechowania, lub w trakcie procesu produkcyjnego.
Pierwszymi objawami wskazującymi na prawdopodobieństwo zanieczyszczenia pasz toksycznymi dawkami mikotoksyn są:

- spadek apetytu
- zmniejszone zużycie paszy
- spowolnienie przyrostów masy ciała
- biegunka
- przebarwienia
- zaburzenia w rozrodzie.

Najbardziej wrażliwe na zatrucia wywołane przez grzyby pochodzące z pasz są:

- płuca
- układ pokarmowy
- łożysko
- gruczoł mlekowy

***

Produkowane przez grzyby mikotoksyny charakteryzują się działaniem hepatotoksycznym (uszkadzającym wątrobę), neurotoksycznym (uszkadzającym nerki), neurotoksycznym (uszkadzającym system nerwowy) i estrogennym (działającym jak żeńskie hormony płciowe). Mikotoksyny mogą też prowadzić do uszkodzenia układu krwionośnego, uczulenia na światło, ślinotoku oraz uszkodzenia błon śluzowych. Powodują zaburzenia w rozrodzie zwierząt.
W przypadku podejrzenia mikotoksyn jako czynnika etiologicznego kłopotów zdrowotnych, celowe jest uzyskanie do badań toksykologicznych próbek zbrylonej paszy lub porażonych pleśniami zbóż. Niezbędne jest równoczesne przekazanie do badań próbek surowicy, kału czy tkanek chorych zwierząt.
Zapobieganie intoksykacjom (wprowadzaniu do organizmy toksyn) spowodowanym mikotoksynami polega głównie na stosowaniu do produkcji pasz zbóż odpowiedniej jakości oraz właściwym ich przechowywaniu. Stosowanie dodatków paszowych obniża poziom grzybów pleśniowych w paszy i niekorzystne efekty zanieczyszczenia produktów żywieniowych.

Anna Pawłowska-Rudyk
MODR PZD Sierpc