Nadmiar mocznika w mleku jest szkodliwy

Mocznik jest substancją stale występującą w mleku i zakłada się że jego zawartość (w mleku) stanowi dziesiątą część ilości mocznika wydalanej przez krowę w moczu. Powstaje z amoniaku w wątrobie. Znaczna część białka pochodzącego z dawki pokarmowej (zwykle około 70-80 %), po pobraniu przez krowę ulega bakteryjnemu rozkładowi w żwaczu osiągając postać amoniaku. Niestety, amoniak jest substancją bardzo toksyczną i jeżeli u krowy wystąpi nadmierna podaż amoniaku w żwaczu (będąca wynikiem nadmiaru białka w pokarmie lub braku energii), amoniak przedostaje się do krwi i w wątrobie - w cyklu mocznikowym - zostaje przetworzony na mocznik. A więc przechodzi w formę mniej toksyczną, która następnie jest wydalona z moczem, albo ze śliną wraca do żwacza.
Możliwości odtruwania organizmu z amoniaku przez wątrobę są jednak ograniczone i w przypadku nadmiaru tego związku może dojść do zatrucia. Ponadto pozbywanie się amoniaku przez ten organ jest dodatkowym obciążeniem energetycznym dla zwierzęcia co jest szczególnie niebezpieczne w przypadku ujemnego bilansu energetycznego np. w okresie poporodowym.

Mocznik przedostaje się nie tylko do nerek, ale będąc w krwioobiegu przedostaje się również do gruczołu mlekowego. Niemożliwa jest więc taka sytuacja, aby w ogóle nie występował w mleku.

Mocznik a poziom białka w mleku


W kraju rozpowszechniony jest pogląd, że zawartości mocznika w mleku w przedziale 150-300 mg/l, przy zawartości białka 3,2 - 3,6 % jest optymalna - z punktu widzenia zbilansowania białka i energii w dawkach pokarmowych dla krów mlecznych. Wielu żywieniowców w ostatnich latach zaleca jednak obniżenie górnego poziomu mocznika do 250-270 mg/l. Wynika to z faktu uniknięcia niepotrzebnego absorbowania składników energetycznych na detoksykację amoniaku. Gdy ilość mocznika w mleku przekracza 380 mg/l straty energii związane z jego syntezą w wątrobie są równe potrzebom energetycznym związanym z wyprodukowaniem około 3,5 kg mleka.

Tab 1. Zależności między poziomem mocznika a poziomem białka w mleku krów




Procent białka w mleku
Zawartość mocznika (mg/l)

< 150
150-300
>300

< 3,2
niedobór białka i energii
Niedobór energii
nadmiar białka

i niedobór energii

3,2 - 3,6
niedobór białka i nieznaczna nadwyżka energii
zbilansowany poziom białka i energii
nadmiar białka i nieznaczny niedobór energii

> 3,6
niedobór białka i nadmiar energii
Nadmiar energii
nadmiar białka i energii



Przeciwdziałanie


Systematyczną informację o zawartości mocznika w mleku posiadają ci rolnicy, którzy mają swoje stado pod oceną użytkowości. Stało się to możliwe dzięki opracowaniu automatycznej, opartej na spektrofotometrii w podczerwieni, metody oznaczania mocznika w mleku. Oznaczenia zawartości mocznika w mleku można wykonać również samemu, za pomocą testów paskowych dostępnych na rynku (Azotest, Polmarche).

W sytuacji stwierdzenia wysokiego poziomu mocznika w mleku należy:
zmniejszyć ilość pasz zawierających białko szybko rozkładalne w żwaczu (kiszonka z lucerny, kiszonka z traw, nasiona roślin strączkowych, śruty poekstrakcyjne)
zwiększyć ilość węglowodanów fermentujących w żwaczu (zboża, wysłodki buraczane suszone, kiszonka z wysłodków buraczanych, kiszonka z kukurydzy)

Skutki nadmiaru mocznika

Na zawartość mocznika w mleku mają wpływ także: wydajność mleka (im większa tym wyższy poziom mocznika), małe pobieranie wody, czas pobrania próby (wyższa w mleku wieczorowym) oraz wiek krowy (wyższa jest u wieloródek).

Kontrolowanie poziomu mocznika w mleku pozwala na ocenę poprawności żywienia krów i dokonania niezbędnych korekt w składzie dawki pokarmowej. Jak to już zostało wcześniej nadmienione jest to szczególnie istotne dla wysoko wydajnych krów w okresie poporodowym

Ponadto należy również zwrócić uwagę na fakt, że nadmiar amoniaku i mocznika we krwi powoduje zaburzenia w rozrodzie krów. Mocznik i amoniak wpływają bowiem na zmianę pH błony śluzowej macicy, co utrudnia zagnieżdżenie się zarodka. Natomiast w przypadku zagnieżdżenia może dojść do systematycznego zatruwania prowadzącego w konsekwencji do wczesnego obumarcia płodu.

Kolejną reakcją organizmu są zmiany chorobowe w racicach. Wzrasta również liczba komórek somatycznych w mleku z powodu drażniącego oddziaływania na nabłonek pęcherzyków mlecznych. Uszkodzeniu ulega także wątroba obciążona koniecznością zamiany nadmiaru amoniaku w mocznik.

Należy więc dążyć do zbilansowania poziomu białka i energii w dawce gdyż wysoki poziom amoniaku i mocznika negatywnie wpływa na wiele procesów, a to bez wątpienia przełoży się negatywnie na uzyskiwane dochody.


Stanisław Sadzikowski

MODR w Warszawie

Oddział Poświętne