Prawidłowy odchów cieląt
Prawidłowy odchów - już od pierwszych godzin życia - wpływa korzystnie na wzrost cieląt, ich zdrowotność oraz rozwój tych narządów, które w wieku produkcyjnym zdecydują o wartości użytkowej bydła. Szczególnie ważny jest okres żywienia cieląt pokarmem płynnym, gdy nie mają one jeszcze w pełni rozwiniętego żwacza. Błędy w odchowie zwiększają liczbę upadków z powodu biegunki, czy też choroby płuc, narażając hodowcę na poważne straty.
Pierwsze błędy rolnicy popełniają już w okresie okołoporodowym. Bezpośrednio po wycieleniu należy wykonać kilka bardzo ważnych czynności, a mianowicie;
- usunąć śluz i błony z jamy ustnej i nosa natychmiast po urodzeniu,
- sprawdzić czy cielę oddycha,
- pozwolić matce wylizać cielaka, bądź samemu wytrzeć go do sucha, chociażby wiechciem ze słomy czy siana, pobudzając tym samym krążenie,
- zdezynfekować pępowinę jodyną lub nadmanganianem potasu, co zapobiegnie infekcji.
Karmimy zaraz po urodzeniu
W pierwszych 3-4 dniach po urodzeniu wyłącznym pokarmem oseska jest siara - pierwsze mleko matki, ,,eliksir życia”. Pokrywa ona zapotrzebowanie noworodka na wszystkie składniki odżywcze oraz zapewnia dostarczenie mu ciał odpornościowych (immoglobulin-Ig), stanowiących główną osłonę przeciw chorobom i zakażeniom przez wiele tygodni.
Metody karmienia siarą i sposób utrzymania cieląt w pierwszym okresie po urodzeniu zalicza się do jednego z najważniejszych czynników środowiskowych, mających bezpośredni wpływ na ich śmiertelność. Koncentracja przeciwciał w siarze jest największa bezpośrednio po ocieleniu i szybko maleje. Wraz z upływem czasu zmniejsza się również szybko przepuszczalność ścian jelita cienkiego u noworodków dla immoglobulin, dlatego ważne jest, żeby nakarmić cielę siarą w ciągu pierwszych 30 minut życia, gdyż ma ona wtedy największą wartość.
Dobra siara jest gęsta i ma kremowy kolor. Siarę rzadką, wodnistą cechuje niski poziom przeciwciał, białka i tłuszczu. Zalecana ilość dobrej siary, którą cielę powinno otrzymać, wynosi ok. 8-10% masy ciała (tj. ok. 2-4 l.). Pierwszą porcję (1,5-2 l.) powinno się podać bezpośrednio po porodzie - najwcześniej jak to tylko możliwe, a pozostałą ilość po 6-8 godzinach.
Sposób karmienia
Ważny jest również sposób podawania siary. Pozostawienie cielęcia (zwłaszcza w pierwszych godzinach życia) przy matce, nie zawsze daje gwarancję pobrania przez nie dostatecznej ilości siary. Cielęta osłabione porodem mają kłopoty ze wstaniem, znalezieniem strzyków i nie potrafią samodzielnie ssać, dlatego należy krowę zdoić i podać siarę z butelki bądź wiaderka ze smoczkiem. Wówczas mamy pewność ile siary cielę wypiło.
Pojąc oseska należy pamiętać, aby pozycja pijącego cielęcia była zbliżona do tej, jaką przyjmuje podczas ssania. Zła pozycja oraz szybkie picie powodują, że pokarm dostaje się do nierozwiniętego żwacza, co jest często przyczyną wystąpienia biegunek. Dlatego prawidłowe pojenie cieląt siarą jest istotne - nie tylko ze względu na pokrycie ich zapotrzebowania na immoglobuliny, lecz również zapewnienie im odpowiedniego rozwoju przewodu pokarmowego.
Sprawdzoną i często praktykowaną przez hodowców metodą gromadzenia i przechowywania siary jest jej mrożenie, aby w późniejszym czasie można ją było wykorzystać do pojenia cieląt. Pamiętajmy, że siara pochodząca od krów starszych oraz krów ras mięsnych będzie miała wyższy poziom przeciwciał, niż siara pochodząca od pierwiastek czy krów ras mlecznych.
Poczynając od drugiego tygodnia życia cielę - oprócz mleka i preparatu mlekozastępczego - powinno otrzymywać dobry specjalistyczny starter, ziarno kukurydzy i mieć swobodny dostęp do wody.
Wśród hodowców funkcjonują dwa modele odchowu cieląt: tradycyjny - 10-16 tygodni na mleku lub preparacie mlekozastępczym, i skrócony - 6-8 tygodni na mleku lub preparacie mlekozastępczym.
Pierwsze dni
Odchów cieląt inaczej wygląda w stadach bydła mięsnego, a inaczej w stadach bydła mlecznego. Cielęta rasy mięsnej po urodzeniu zostają ze swoją matką aż do okresu odsadzenia tj. ok. 6-7 miesięcy pobierają mleko matki i stopniowo przyzwyczajając się do pobierania innych pasz. Natomiast cielęta ras mlecznych zaraz po porodzie są oddzielane od matki i pojone przez pierwsze 3-5 dni siarą, a potem preparatami mlekozastępczymi oraz uczone pobierania pasz stałych i objętościowych (mleko matek przeznaczane jest na sprzedaż). Preparaty mlekozastępcze są rozpuszczane w wodzie o odpowiedniej temperaturze (letniej), w ilości i proporcjach podanych przez producenta. Zasadniczo ok. 10% wagi cielęcia (tj. 5-6 l) rozrobionego preparatu, podaje się dwóch dawkach po 2,5-3 l. Zalecane jest podawanie ich z wiaderka ze smoczkiem, które umieszcza się na wysokości ok. 60 cm. nad podłożem. Takie warunki powodują powstawanie tzw. rynienki przełykowej podczas picia, która sprawia, że mleko trafia bezpośrednio do trawieńca. Gdy nie funkcjonuje rynienka przełykowa, wypite mleko dostaje się do nieukształtowanego jeszcze żwacza, gdzie się psuje i może wywoływać biegunki.
Cielęta poimy w równych odstępach czasu, jednocześnie kontrolując dawkę pobieranego pokarmu, aby móc dostosować ją do zapotrzebowania zwierzęcia. Przygotowane pójło powinno mieć odpowiednią temperaturę (nie za gorące i nie za zimne - ok. 40oC). Naczynia powinny być czyste.
Cielęta muszą mieć dostęp do świeżej, czystej wody już od pierwszego tygodnia życia, gdyż jest konieczna do szybkiego wzrostu i prawidłowego odchowu. Mleko lub preparat mlekozastępczy nie zastąpi wody! Częstym błędem popełnianym przez hodowców w trakcie odchowu jest właśnie brak dostępu do wody.
Wprowadzanie paszy stałej
Warunkiem prawidłowego rozwoju przewodu pokarmowego cielęcia jest stopniowe wprowadzanie do dawki pokarmowej - już od czwartego dnia - niewielkiej ilości paszy stałej o dużej zawartości skrobi (np. startery - pełne ziarno kukurydzy lub owsa, które stymulują rozwój żwacza). Całe ziarno przestajemy podawać, jeśli znajdziemy je w kale. Cielęta niechętnie jedzą paszę drobno zmieloną i pylącą, dlatego ziarno zbóż powinno być gniecione, a ziarno kukurydzy podawane w całości. Przy pobieraniu dziennym 1-1,5 kg paszy treściwej można zaprzestać podawania preparatów mlekozastepczych.
Bardzo często dobrej jakości siano łąkowe, lub z lucerny, jest pierwszą paszą objętościową podawaną cielętom. Mogą je skubać już od piątego dnia życia, ale podawać je w większych ilościach powinniśmy od 8-10 tygodnia. Z kolei od czwartego miesiąca dajemy siano do woli, odpowiednią sianokiszonkę i bardzo wskazaną w diecie marchew, plus pasze treściwe w ilości. 2-2,5 kg
W czwartym miesiącu życia zaczyna się okres krytyczny w rozwoju cieliczki - wówczas żywienie jej ma istotny wpływ na późniejszą mleczność. Zbyt intensywne karmienie w tym okresie może spowodować rozwój większej ilości komórek tkanki tłuszczowej wymienia, co może skutkować w przyszłości niższą wydajnością mleka. W tym okresie optymalny przyrost dobowy to ok. 800g
O czym jeszcze należy pamiętać?
Na zdrowotność cieląt, obok prawidłowego żywienia, znaczący wpływ ma sposób ich utrzymania, gdyż decyduje o zapewnieniu młodemu zwierzęciu jak najkorzystniejszych warunków wzrostu i rozwoju. Nie należy zapominać o zarejestrowaniu w ARiMR nowo narodzonego cielęcia oraz zakolczykowania go w ciągu siedmiu dni.
Już od pierwszej doby cielę powinno być umieszczone w indywidualnym kojcu, obficie wyścielonym słomą. Może być również utrzymywane na świeżym powietrzu pod zadaszeniem lub w specjalnych budkach. Należy jednak pamiętać, aby nie były narażone na przeciągi. Cielęta są jak małe dzieci: radość sprawiają, kiedy dużo jedzą i piją, a przy tym są zdrowe i osiągają duże przyrosty. Droga do posiadania wysoko wydajnego stada zawsze wiedzie przez prawidłowy odchów.
Tekst i zdjęcia Marianna Karanik – Oddział Poświętne
OPR.A.D.
Źródła:
- Poradnik rolniczy, Poznań 1988 r.- opracowanie zbiorowe
- Metody chowu i hodowli bydła, Grodzki Henryk wyd. SGGW 2011r.