Odchów cieląt

Przeciętny odsetek upadków cieląt wynosi 20%. Niektóre z nich rodzą się też martwe lub anormalne. Około 25% strat żywo-urodzonych cieląt następuje przed końcem pierwszego tygodnia życia. Wiele z tych strat można jednak uniknąć.

W tym celu należy:

- natychmiast po urodzeniu cielęcia usunąć śluz i błony z jego nosa i jamy ustnej

- sprawdzić czy cielę oddycha i w razie potrzeby zastosować sztuczne oddychanie przez ucisk ścian klatki piersiowej

- pozwolić krowie lizać cielę, lub energicznie wytrzeć je suchym, czystym i szorstkim materiałem (to pomoże wzbudzić oddychanie i krążenie krwi)

- ponieważ otwarte sznury pępkowe są dla bakterii i innych czynników chorobotwórczych bezpośrednimi drogami wejścia do ciała cielęcia, należy zanurzyć i dokładnie nasycić sznur pępkowy w roztworze z jodyny (1-2%) lub w innym roztworze dezynfekującym; następnie spiąć lub zawiązać koniec sznura pępkowego i ewentualnie skrócić go do 15 cm (sznur pępkowy powinien również zdezynfekowany następnego dnia)

- szczepionki, antybiotyki i witaminy w zastrzyku lub pigułkach mogą być podawane w razie potrzeby. Zastrzyki witaminowe są dobrym zabezpieczeniem przed chorobami, a szerokie spektrum szczepionek i antybiotyków przynosi mniejsze korzyści. Antybiotyki powinny być stosowane tylko za poradą lekarza weterynarii, po określeniu przez niego zagrożenia ze strony organizmów chorobotwórczych.

Karmienie nowonarodzonych cieląt - dzień pierwszy

Cielęta po urodzeniu nie są zabezpieczone przeciw chorobom. Jest tak dlatego, że u przeżuwaczy nie występuje przekazywanie immunoglobulin, ani przeciwciał, pomiędzy matką a płodem. Siara jest więc jedynym źródłem przeciwciał dla nowonarodzonego cielęcia. Przeciwciała mogą być jednak wchłaniane przez ścianę jelita tylko przez pierwsze 24 - 36 godzin życia, a największe ilości wchłaniane są w ciągu pierwszej godziny. Po 24 - 36 godzinach jelito traci zdolność do ich wchłaniania i dlatego ważne jest, żeby cielę nakarmić siarą w ciągu pierwszej godziny życia.

Badania wykazały, że zarówno ilość jak i czas karmienia siarą wpływają na odporność cieląt. Powinny one otrzymywać siarę w ilości około 5% ich wagi po urodzeniu, już w czasie pierwszej połowy godziny ich życia. U dużych ras byłoby to 2 litry, u małych ras 1 - 1,5 litra. Kolejne karmienie podobną ilością siary powinno się odbyć 12 godzin później.

Siara jest ważna nie tylko dla ochrony przed chorobami, ale również dla właściwego żywienia. Zawiera ona więcej białek (głównie w formie przeciwciał), więcej tłuszczu i więcej niektórych witamin i minerałów niż pełne mleko. Wysoka zawartość witaminy A w siarze jest szczególnie ważna, ponieważ wątroba cielęcia magazynuje jej stosunkowo mało. Siara zawiera również mniej cukru mlekowego (laktozy) niż pełne mleko. Jest to korzystne, ponieważ nadmierne ilości laktozy mogą przyczyniać się do biegunki cieląt.

Karmienie ręczne (butelką lub wiaderkiem ze smoczkiem) jest jedynym sposobem, aby wiedzieć dokładnie kiedy i ile siary otrzymuje cielę. W wypadku bezpośredniego ssania nie wiemy ile cielę jej spożywa. Poza tym bezpośrednie skarmianie cielęcia przez hodowcę zapewnia większą higienę niż bezpośrednie ssanie matki. Pamiętajmy jednak, że większości cieląt należy pomóc ssać, gdyż doświadczenie wskazuje, że ponad 30% z nich nie potrafiłoby zrobić tego samodzielnie.

Skoro siara z pierwszego mleka jest najważniejsza dla cieląt, bo ma najwięcej przeciwciał i składników odżywczych, to powinna być albo schłodzona (jeśli ma być użyta w ciągu dnia lub dwóch), albo zmrożona. Każdy hodowca bydła powinien mieć cztery lub więcej litrów siary pierwszego mleka w swojej zamrażarce. Pamiętajmy też, ze siara pierwszego mleka pochodząca od starszych krów, będzie miała wyższy poziom przeciwciał, niż pochodząca od młodych lub zakupionych zwierząt. Lekko krwista może być bezpiecznie podawana cielętom, jeżeli nie ma innych cech budzących nasze wątpliwości.

Obsługa - dzień drugi i trzeci

Siara powinna być skarmiana przez pierwsze trzy do czterech dni po urodzeniu. To co uzyskamy z drugiego, trzeciego i kolejnego dojenia możemy podawać po pierwszym dniu. Immunoglobuliny z tej siary nie będą już wchłaniane, ale mogą zapewnić ochronę w jelicie przed niektórymi bakteriami i innymi niebezpiecznymi organizmami. Począwszy od drugiego dnia cielęta powinny otrzymywać ilość siary równą 8% wagi ciała. Taka ilość powinna być podawana aż do odsadzenia. Już drugiego dnia cielę powinno być przeniesione od matki do indywidualnej zagrody.

Żywienie cieląt - od czwartego dnia do odsadzenia

Cielęta nie są jeszcze przeżuwaczami, a zwierzętami o prostym żołądku. Ten stan trwa od urodzenia przez kilka następnych tygodni życia. Żwacz pozostaje wtedy nierozwinięty aż do chwili wprowadzenia do diety ziarna, lub paszy objętościowej. Rozwój żwacza pobudzają produkty końcowe trawienia bakteryjnego. Następuje to spontanicznie w trzecim tygodniu życia - jeżeli podano starter w pierwszym tygodniu. W pełni żwacz będzie funkcjonował dopiero w trzecim miesiącu życia, jeśli cielę karmione będzie ziarnem i paszą objętościową już od pierwszego tygodnia.

Cielęta wymagają tych samych składników odżywczych co dorosłe krowy, ale z powodu nierozwiniętego żwacza nie potrafią wykorzystywać mocznika, ani syntetyzować witaminy B i witamin rozpuszczalnych w wodzie. Mleko i siara są jednak doskonałym źródłem witamin B, więc uzupełnianie ich nie jest konieczne.

Diety płynne

Do wyboru są cztery główne diety:

- pełne mleko,

- sfermentowana siara,

- odrzucone mleko,

- mleko zastępcze.

Wybór diety zależy od preferencji właściciela, podaży, jakości i kosztu diety oraz stopnia wymaganego otłuszczenia czyli wyglądu cielaka. Metoda żywienia (wiadro, butelka ze smoczkiem lub pojemnik ze smoczkiem) również zależy od hodowcy. Każda ma swoje zalety i wady.

A oto ważne uwagi przy wszystkich metodach żywienia:

- cielęta należy karmić z czystych naczyń (dla każdego powinien być oddzielny smoczek lub wiadro),

- trzeba karmić je w równych odstępach czasu,

- należy ważyć lub mierzyć pokarm tak, aby cielę otrzymywało takie same jego ilości każdego dnia,

- musimy unikać tego, aby podawane cielętom płyny były za zimne lub za gorące.

Głównym celem w programie żywienia cieląt jest zapewnienie im odpowiednich substancji odżywczych do wzrostu.

Pełne mleko

Jest ono wysoko odżywczą paszą dla cieląt i jest skarmiane zwykle w ilości 8 - 10 % wagi ciała. Karmienie mlekiem na ogół daje szybkie przyrosty i mniej problemów z obsługą niż z innymi paszami (chociaż karmienie mlekiem, które można sprzedać jest najbardziej kosztowne).

Środki mlekozastępcze

Środki te różnią się jakością. Najlepszy ma przynajmniej 20% białka (chodzi o wszystkie pochodne mleka). W przypadku pochodnych sojowych poziom białka powinien wynosić 22 - 24%, ponieważ białka roślinne są trudniej strawne niż białka pochodzące z naturalnego mleka. Poziom tłuszczu w proszku dobrego środka mlekozastępczego powinien wynosić co najmniej 10%, a maksymalnie do 30%. Wyższy poziom tłuszczu przyczynia się do redukcji ciężkich biegunek i zapewnia dodatkową energię na wzrost. Dobrej jakości tłuszcze zwierzęce są bardziej odpowiednie niż tłuszcze roślinne.

Kwaśna siara

Siara produkowana drugiego i trzeciego dnia po wycieleniu może być skarmiana w różnych formach - jako świeża, mrożona, kwaśna lub fermentowana.

Główne zalety siary pochodzącej z nadwyżek to: wspaniała wartość odżywcza, oszczędność pieniędzy, lepsze przyrosty, redukcja biegunek.

Wskazówki postępowania z kwaśną siarą:

- podawać pierwszą siarę bezpośrednio cielakowi; następną zbieramy z kilku udojów (6) i gromadzimy w zbiorniku nierdzewnym.

- siara mieszana siara (z kilku udojów) powinna starczyć cielęciu na 30 dni; pamiętajmy, że liczba cieląt karmionych z jednego zbiornika nie może być wyższa niż liczba krów, które dały siarę do niego.

- zazwyczaj siara sama się skwasi, ale niekiedy fermentacja idzie w złym kierunku; można zakwaszać świeżą siarę kilkoma łyżeczkami siary już poprzednio sfermentowanej - dla jej prawidłowej fermentacji.

- nie przetrzymujemy nigdy sfermentowanej siary dłużej niż 3-4 tygodnie - szczególnie latem; badania wykazały, że staje się ona z czasem bardzo kwaśna i dużo białka ulega zniszczeniu..

- codziennie mieszamy fermentującą siarę dwa razy oraz przed każdym karmieniem.

- jeśli kwaśna siara jest wystarczająco sfermentowana, jej rozrzedzenie może być pożądane; rozrzedzamy ja w proporcjach: 2- 3 części siary na 1 część wody. Stosowanie gorącej wody ogrzeje siarę i uczyni ją bardziej odpowiednią dla cielęcia.

- fermentowaną siarą zaczynamy karmić cielęta 4 dni po urodzeniu.

- jeśli dwie (lub więcej) porcji trzymamy przez tydzień i są już w pełni sfermentowane, to możemy je mieszać.

Odrzucone mleko

Mleko od krów leczonych antybiotykami nie może być sprzedawane, ale można go używać jako paszy dla cieląt. Badania wykazują, że cielęta karmione mlekiem pochodzącym z zapalonego wymienia mają podobne przyrosty i nie mają większych kłopotów ze zdrowiem niż cielęta karmione normalnym mlekiem. Z odrzuconym mlekiem powinnyśmy postępować podobnie jak z nadwyżką siary: sfermentowane ma lepszą przyswajalność niż nie sfermentowane. Pierwszy udój po leczeniu antybiotykowym nie powinien być jednak podawany cielętom. Cielęta karmione mlekiem z antybiotykami powinny mieć okres karencji przed ubojem ze względu na pozostałości antybiotyków w ich mięsie.

Smaczny, dobrej jakości starter dla cieląt powinien być im podany w trzecim dniu życia. Najlepsze startery są bogate w energię, łatwo przyswajalne przez cielęta i zawierają 16 - 18 % surowego białka. Najbardziej smakowite są z całego, grubo zmielonego, łupanego lub gniecionego ziarna. Miałko zmielone ziarna stają się „ciastowate" i niepożądane dla cieląt. Cielęta powinny być karmione starterami do ok. 12 tygodnia życia. Spożycie startera plus wysokiej jakości siana powinno zapewnić im wystarczającą ilość składników pokarmowych.

Pasze objętościowe

Cielęta mogą skubać siano (dobrej jakości) już piątego dnia życia. Pasze objętościowe nie są jednak im niezbędne aż do 8 - 10 tygodnia. Wprowadzanie czynnika objętościowego do startera ułatwia jednak obsługę i utrzymanie. Liściasta, o cienkiej łodydze lucerna i dobre, delikatne siano z traw - to najlepsza pasza objętościowa dla cieląt. Kiszonek z kukurydzy lub innych wilgotnych pasz objętościowych powinniśmy unikać, gdyż - ze względu na wilgotność - ograniczają one spożycie i hamują wzrost. Dobre dawki startera zapewniają najlepszy bilans składników i więcej energii stymulującej wzrost, niż nawet najlepsze pasze objętościowe. Konsumpcja pasz objętościowych nie powinna jednak zastępować spożycia startera w pierwszych 3 miesiącach życia.

Woda

Cielęta powinny mieć dostęp do świeżej czystej wody od pierwszego tygodnia życia. Badania wskazują, że rosną wtedy szybciej i rozwijają się lepiej. Niektóre jednak piją nadmiernie i mają potem kłopoty trawienne, dlatego należy im ograniczyć wodę.

Wczesne odsadzenie

Wczesne odsadzenie zmniejsza koszt materiału przeznaczonego na remont stada. Wiele cieląt można odsadzić już w 4 tygodniu życia. Robimy to, gdy są zdrowe i jedzą dziennie około 1 kg dobrego startera. Do konsumpcji startera można je zachęcić ograniczając im ilość podawanej wody - na 3-4 dni przed odsadzeniem. Cielęta karmione dobrym starterem i wcześnie odsadzone łatwiej zmieniają się w prawdziwego przeżuwacza i mają znacznie mniej problemów trawiennych.

 

Ryszard Rembiszewski

MODR w Warszawie

Oddział w Ostrołęce